Eski zamanlarda Dersim önemli ocaklar, ocaklamalar ve bunların ziyaretleri önemli iyileştirme merkezleriydi. Bunun bir örneği, ocakları Korkes köyünde olan Kureşanların Süleyman kolundan nefeslerinde iyileştirme kerameti bulunan, Ce Usene Ana soyudur. Anlatılanlara göre b köy adeta bir hastane gibi çalışmaktaydı ve hatta küçük çocukların çiçek aşısı olması için getirildikleri bir merkezdi.
Yine Hakis’teki Kureşanların bir kolu olan Kudanlılara da hastaları şifadan geçirme, ip bağlama ve arpayla karıncalık hastalığını kesme gibi yeitenekler verilmiştir. Hakis köyündeki Kudanlarda, bir kara yılan asası da bulunmaktadır.
Su yollarını takip eden bir rotada bulunan iyileştirici ocaklara bir örnek de, Peri suyunun beslediği vadide bulunan Harige köyüdür.
Bu köyde Moro Sur (Kızıl Yılan) ziyareti bir kaplıca suyunu beklemektedir, bu ziyaretin hizmetçisi olan Şıx Memedu soyu da, iyileştiricilik görevini taşımakta ve kırmızı yılanın asasını beklemektedir.
Aynı köyde bir sülük gölü de vardır ki, bu gölde kırmızı yılanın kardeşi Mora Şia’ya (karayılana) aittir. Ancak kız kardeşiyle kavga eden siyah yılanın bu köyü terk edip Dersim merkeze yakın Kavun’da mekan tuttuğu söylenmektedir.
İlginç bir şekilde bu ziyareti sahibi Şıx Memedular, bir seyit soyundan gelmemelerine rağmen onlara Kureş tarafından teslim edilen bir asaları vardır.
Harige’deki Şıx Memudular, sülük gölü ve şifalı su kaynağını bekleyerek buraya gelen aşiretlere sağlık hizmeti vermektedir.
Hem seyit soyundan gelen Kudanların hem seyit olmayan bir soydan gelen Şıx Memeduların asası, Kureş ile ilişkilendirilmekte, bu rüyaların rüya ya da aktarım yoluyla Kureş tarafından verildiği aktarılmaktadır.
İKİ TÜR ŞİFA OCAĞI
Araştırmacı Kızılca Yürür’e göre şifa ocakları iki grupta toplanmıştır: Kendilerini evladı resul olarak tanımlayan seyit ocaklarının iyileştirme hizmeti sunduğu ocaklar ki, bunların esası nefese ve dokunmaya dayanır.
Diğer grupta ise, eski zamanlardan bu yana sağlık konularında uzmanlaşmış, ocaklama olarak da tanımlanan , lokman hekim soylarıdır.
Bugün olmasa da eskiden sağlık için başvurulan ocak ve ocaklamalarda şifalı otlarla ilaç yapmayı bilen, hayvan uzuvlarının ve madenlerin iyileştirici işlevlerini kullanabilen dede ve anaların olduğu kesindir.
Yani ocaklar sadece inanç temelli şifa pratikleri değil, maddi şifa bilgisinin de kuşaktan kuşağa aktarılmasına ve hizmete sunulmasın yarıyordu. Bu ocaklar bir nevi hem okul hem de hastane işlevi görüyordu.
Ocaklı olmayan, ancak taşıdığı ve bir görev olarak benimseyerek verdiği hizmet dolayısıyla büyük toplumal itibar ve otoritesi olan cerrah, lokman hekim, kırık çıkıkçı ve ebe soylarının iyileştirici yetiştirme işlevi de olan ocaklarla işbirliği içinde çalıştığı anlaşılmaktadır.
PARA ALMAZLARDI
Dersim’de ayrıca sadece belli bir hastalıkta uzmanlaşmış aileler vardı. Bunlar örneğin karıncalık hastalığına, fıtığa, gözde katarakt oluşumuna ya da yılan ısırığına karşı başvurulan ailelerdi.
Bu yetenek ve bilgiler aileler tarafından bir görev olarak kabul edilirdi ve genellikle Xızır aracılığıyla onlara bahşedilen bir sorumluluk olarak görülürdü.
Hiçbir iyileştirici hizmeti karşılığında ücret talep etmez, ancak “eli çürümesin” diye hasta ne verebiliyorsa ya da vermek istiyorsa onu kabul ederdi.
HEPSİNİN ASALARI VARDI
Dersim’in bir köyü olan Borneg’de, karıncalık hastalığını iyileştiren, Şıh Ahmet Dede ocağından bir soyun hizmet verdiği bir ziyaret bulunmaktadır. Burada 2 iyileştirici asa vardır ve asalar metaldendir, biri altın, biri donuk gümüş rengindedir.
Yine Nazımiye’nin Harige köyünde, Şıh Mamudan soyunun hizmet verdiği more sur ziyareti vardır. Ziyaret her ilkbaharda çıkar, keklik gibi öter, ziyaretin yakınlardaki kayalarda, eskiden kendi açtığı bir deliğin içinden geçer. Bu kayada, moresur’un vurup, su çıkardığı yerden delikli taşlar çıkar. Bunları çocukların boynuna asılır. Buranın suyu ve toprağı ilaçtır. Bu toprak bir mendile sürülür, bu mendille, insanların ağrıyan yerleri iyileştirilir. Bu toprak yaradaki iltihabı çeker, doğumu kolaylaştırır, çıbanı kurutur ve elleri pamuk gibi yapar. Su, doğum, romatizma, yaralar ve bel ağrısı için çok sağlıklıdır.
Kaynak: Yazı Kızılca Yürür’ün Dersim Şifa Geleneği araştırmasından derlenmiştir.
