Dersim’in en büyük aşiretlerinden biri: Demenan Aşireti

Kesin olmamakla birlikte İran-Horasan, Anadolu’ya Erzurum üzeri Muş Varto ve Bingöl-Kığı bölgesine geldikleri, Adem-i veya Adem-an Celali aşiretine bağlı, Demlek adında bir köyde yaşadıkları ve ailenin tek oğlu olan, Deli dolu diye tanımadıkları Ali adındaki kişinin (Dem oğlu Ali) diye nam yapmış savaşçının isminden aldığı bilinir.

Tarım ve hayvancılık ile uğraşan ve dağlık alanları tercih eden tarih boyunca haksızlığa hiç bir zaman boyun eğmedikleri isyankar ve savaşçı olarak bilinir.

Demenan aşireti Dersim merkez, Kutudere, Hozat, Çemişgezek, Ovacık, Mazgirt ve Bingöl-Kığı Muş-Varto, Elazığ-Palu ve Keban, Sivas-Zara, Erzincan-Tezcan, Kemaliye bölgelerine yerleşim sağlayarak yaşayan Kırmânckî-Zazaca dilini konuşan aşiretlerdendir.

Her aşiretin olduğu gibi Hol(Kol)adı verilen silahlı grupları görülür.

Bu gruplar aşiretin güvenliği ve savunmasını üstlenirler.

Kendilerine yapılan saldırı sırasında direnişi organize edenler Hol denen grupların başında da birer Holbaşı(Kolbaşı)vardır.

Demenan aşiretinin isyan ve başkaları sonucunda gösterdiği mücadelede Hol denilen öncü gurupların Holbaşı olan Yiwis Ağa, Qemerê Heseni, Hesenê Khalê Gonci, Hemedê Cıvraili, Aliyo Qız,Sılo Phıt ve Hesê Gewê kişilerdir.

Savaşçı ve aynı zamanda ozan bir kişiliğe sahip olduğu, Laç deresi direnişi sırasında savaşçıların en genç ve sesi güzel olduğu için hem dövüşür, hem türkü söylermiş Laç direnişinin sembol isimlerindendir.

Türkü söyleyerek dövüştüğü Dolu Baba (İksor)’daki bir çatışmada karşı tarafın askeri içindeki milisler Yiwisi dinlemek için komutanından ve Demenanlı savaşçılardan bir saatlik ateşkes talebinde bulunup hep birlikte Yiwis’i dinledikleri bilinir.

Yiwis, Laç’taki çatışmalarda öldürülen sayılı savaşçılardan biridir.

1950’lere kadar dağlarda yaşayan Laç deresindeki savaşta Osmanlı subayı Ragıp Gümüşpala adlı kişiyi esir almıştır. Gümüşpala,1897 Edirne doğumludur. 1916’da Birinci Dünya Savaş’a katılır. 1917’de Asteğmendir. Birinci Dünya Savaşında yaralanıp İngilizlere esir düşer (1918-1920)

ve sonra Genelkurmay başkanı olur bir müddet sonra Adalet partisi İzmir milletvekili seçilir.

Hatıralarında Dersim çatışmasında yaşadığı Demanenlı Sılě Phtı ile yaşadığı anısını kaleme alan ender subaylardandır.

Demenan aşiretinin en namlı savaşçıları arasında geçer.1938 tarihleri arasında cereyan eden Laç’taki çatışmalarda en şiddetlilerinden birinde esir düşer. Esir düştükten sonra askeri karargahta sorgulanır. Kendisini sorgulayan Osmanlı subaya“Mı hefê ho guret,hefê maa u piyê ho guret, hefê tayinê ki serra guret”(Ben sadece bize yapılan saldırıya karşı intikamımızı aldım)c evabı tarihe yazılmış anılardır.

Bu ikili Cıvrail Ağa’nın çocuklarıdır….

Dersim Laç bölgesindeki rolü nedeniyle kendisinden en çok söz edilen iki kardeşin büyüğü olan Hemê Cıvê Kheji’dir.

Laç’taki direnişini yöneten Hol başıdır.

Qemerê Heseni (Qemerê… Hesenê Khalê Gonci)

Demenan aşiret büyüğü Arekiyeli Cıvrail Ağa’nın oğlu Uşên Ağa ile Hesê Gewê’nin esir edildikleri savaşta 1938’de öldürülür.

Ünlü kadın savaşçı ve Hol başıdır

Samê Khêdi’nin kızıdır.

Cesur,güzel ve savaşçı bir kadın olarak tanımlanır.

Çhemê Şerxanu köyünden olup sağ kurtulabilen isimlerden biri Besa Şiaê, daha sonraki süreçte

Seyit Rıza’nın köyünde esir düştükten sonra barbarca işkencelere maruz kalmış, öldürülmeden önce bedeninin yarısı toprağa gömülerek gözleri çıkarılmiştır.

Demenan aşiret büyüğü Arekiyeli Cıvrail Ağa’nın oğludur.Qemerê Heseni’nin öldürüldüğü çarpışmada Hesê Gewa Qerê ile birlikte esir edilenlerden biridir.

Direniş tarihinde Demenanlılar’ın,Özellikle 1938 de gösterdikleri mücadele ile en fazla bedel veren olmuştur

1938’de neredeyse toptan yok edilmişlerdir.

Demenanlılar’ın bölgede var olan aşiret,mir ve Beyleri ile kavgaları özellikle Alanlılar, Avasanlılar (Şeyh Hasananlılar) ve Yusufanlılar ile yaptıkları ve

özellikle Alanlılar’la kavgaları hafızalarda derin izler bırakmıştır.

Bu kavgada vurulan Demanen aşiretin öncü kişilerden Mursa ve Mustafa kardeşler üstüne derlenmiş ağıt günümüzde hala dillendirilmektedir.

Bu iki kardeş Demenanlı Lazê Alê Heşi’nin oğullarıdır.

Azgu, Arekiyê, Bor, Giniyê, Xuloz(Xulozo) Gêwrekê, Hêgao Pil,

Xozmeragê (Hozmerek)Paga Alê Demi, Thimê, Zımê Guli, Kurvak (Kurvarık), Çola Ulasu, Kırık (Yayla), Şerxanu, Çhemê Şêrxanu, Harşiyê (Harşiya Lolu) Khêla,Vıle, Sagır, Gaxmu, Gaxmud,

Salvenk, Merga Çeqerê, Çêrğat,Hakıjiyê, Akıjiyê Zegeriyê, Ğez, Diar, Khalkundur, Khêrengu, Kırnige, Kheloske, Dêrê Alü, Mezra Sandalu, Qutiyê, Thot, Xuloz gibi bölgelerde yaşadığı bilinmektedir…