Dersim'in kendine özgü duaları: Güneş doğduğunda, harmanda, çocuklar için yapılan özgün dualar

Dersim Kızılbaş inancı, Bektaşilerle diyaloga girilmediği dönemlerde kendi inançları ile ilgili dini ritüelleri kendi dillerinde yapıyorlardı. Ancak bugün bunların birçoğu unutulmuş durumda. İşte o dualardan birkaçı…

Güneş Doğduğunda Yapılan Dualar

Kürt Alevilerinde Güneşin doğuşu ile birlikte evin büyükleri, özellikle yaşlı kadınlar ve erkekler güneşe doğru döner

avuçlarını açar ve aşağıdaki duayı okurlardı. Dua okunup bitirildikten sonra avuçlarını yüzüne sürerlerdi. O anda yanında birileri varsa onun omuzlarından öperlerdi. Yanındaki bir çocuk ise başından öperlerdi. Şayet kimse yok ise kendi soluna doğru başını çevirip boşluğu öperlerdi. Daha sonra güneşin ilk ışıklarının vurduğu evin köşesine niyaz olurlardı. Güneşe karşı yapılan dua şöyle:

Ya sabah erkeninin divan sahibi

Sen bize yardımcı olasın

Bizi belalardan kötülüklerden koruyasın

Senin ışığın üzerimizde Hazreti Fatmanın ışık demedi olsun.

Banyo Yaptırılan Çocuğa Yapılan Dua

Dersim bölgesinde anneler çocuklarına banyo yaptırıp bitirirken en son çocuğu ayağa kaldırır. Tepesinden aşağı üç

tas su döker ve aşağıdaki duayı okurlardı:

Baba Mansur pınarının gözesi ola

Munzur’un çeşmesi ola

Su aşağı evladım yukarı doğru ola

Kütülükler, sıkıntılar

Hepisi suda akıp gide

Akıllı bilgili ola,

Nazardan saklaya ve olgun ola,

Yaşlı bir kamil ola.

Harmanda Ölçüm Duası

Dersim’de buğday harmana getirilip saptan ayırıldıktan sonra, toplanıp yığın haline getirilir. Tahta kürekle etrafında dönülerek aşağıdan yukarıya doğru bir desen verilir. Bitince aşağıdan yukarıya doğru üç yerde merdiven basamağı şeklinde desen verilir. En son tepede tahta küreğin sapı ile üç defa tepede daire çizilir. Kürek, sapından buğday yığınını ortasına saplanır. Bir avuç buğday alınır, üç defa öpülüp üç ayrı atım ile buğday yığınının içine katılır. Buna “mühürlenme” denir. Kimileri buna “More Ali” derken, kimileri “More Sıleyman” derler, duası şöyledir:

Bir Allah bir,

İki bereket

Allah, Muhammed ya Ali.

Dört kitap hakkı için,

Penci Ala

Altı

Yedi hak merdiveni

Sekiz cemal cenneti

Dokuz

On pirin desti (eli)

On bir,

Ya oniki imam

On üç,

Ya ondört masumi pak

On beş

On altı dalyan bir Allah bir.

Yol Duası

Yola giden veya uzun mesafeli bir gurbete giden aile büyüklerinden veya pirinden himmet ister. Pir, Rayber veya yaşlılardan biri yola giden biri için aşağıdaki duayı okur:

Ya gemilerin borların üzerindeki Hızır.

Yolların yolakların hızın.

Sen bize yardımcı olasın.

Hayırsızların, zalimlerin, düşmanın

Elini bağlayasın,

Gözlerine perde çekesin

Ağızlarını/dilini) kilitleyesin,

yolumuzun üzerinde uzaklaştırasın.

Kerbela’daki Şehitlerin şahı

Çoluk çocuğumuzu ve hepimizi

Belalardan afatlardan korusun.

Horasan’ın ışığı

Bize koruyucu ve gözetleyci ola

Yolumuz hazırların gerçeklerin yolu ola

Bizi bu yoldan alı koyma.

Sofra Duası

Sofraya duayı genellikle pirler verir. Yenilen yemek sonra sı kimse sofradan kalkmaz. Pir duayı verirken herkes elini sofranın altına koyar. Pirin dua okuması sırasında verdiği her dua ve istemlerde cemaat “Hallah, Hallah” diye eşlik eder. Pir sofra duasını bitirince; az da olsa herkes birer lokma alıp yer:

Nimeti çelil ola, Halil İbrahim’in bereketi ola.

Hızır sofrası ola,

Selmanın Parsı ola

Yeşil elin sahibinin lokması ola

Dola taşmaya,

Sofranız her zaman serili ola, yemeğiniz eksik olmaya,

Peygamberlerin, evliyaların, pirlerin eli her zaman içinde ola.

Oniki İmamların, Ondört MasumiPak’ın,

Kırkların, yetmiş iki Kerbela Şehidin, duaları içinde ola.

Sofra sahiplerin sofrası, aşçıların hizmeti kabul ola,

Bin tam (tat), bin bereket içinde ola

Allah, Muhammed, Ya Ali.

Hü Hakk aşkına

Baharı Karşılama Duası

İlkbahar her ne kadar 21 Mart ile başlasa da bahar mevsiminde canlıların yumurtlaması ve üremesi Nisan ve Mayıs

aylarına kadar aksayabilmektedir. Bu aylarda kurbağalar, yumurtalarını köy göletlerine ve dere kenarlarındaki durgun yerlere bırakırken geceleri “kurkur” diye bir ses çıkarırlar. İlginçtir güvercinler ve üveyik de aynı sesi çıkarır. Bu sesin ilk duyulması ile birlikte evin büyüğü dede, baba varsa evin piri elinde bir ip ile akşam dışarı çıkar ve yönünü Ay’a döner dua okur. Dua okurken de elindeki ipe üç veya yedi düğüm atar. Duası şöyledir.

Ya Hızır, Ya Ali,

İşimize, gücümüze Allah’ın kuvvetini veresin.

Rıskımıza helali nasip edesin.

Bin, bereket sağlayasm

Ya Xızır sen malımızı melalimizi,

Kötülüklerden, nazardan, koruyasın

Helal lokma, sağlıklı can nasip eylesin

Xızır Duası

Dersimlilerin oturup kalkınca, yola gidince, dara düşünce, her anlarında ilk ve son çağırdığı Xızır olmuştur. ‘Ya Xızır” veya “Pısmıllahî Ya Xızır” en çok kullanılan çağrıdır. Duası şöyledir:

Ya Hızır, Ya Hızır, Ya Hızır

Ya ak sakallı Hızır.

Ya Gemilerin salların üzerindeki Hızır,

Ya yol yolağın üzerindeki Hızır.

Sen bize yardımcı ol.

Hastalara, yol yolaktakilere,

Karda, kışta kıyamette kalana

Sen onlara el uzatasın,

Hastalara, yaşlılara yastık olasın,

Yolculara yol, yoldaş,

Yolda, çölde kalanlara

Ayak kuvvet olasın

İpe Bakılınca Yapılan Dua

İpe bakmak seyitlerin temel kerametlerinden biri olarak görülür. Genellikle geleceğe dönük olacaklar için ipe baktıkları gibi, kayıp eşya için veya cinin etkisinde kaldığına inanılan insanlar için de ipe bakarlar. İpin, Kürt Kızılbaşlarında derin bir anlamı var. İp Kürtçe “Bend” olarak adlandırılır. Bend’in birden fazla anlamı vardır. İp, aynı zamanda yol, taraf (taraftar), bağlılık… anlamındadır. Ayrıca ip dünyanın birçok inancında kozmik öteki dünya yolu veya merdiveni olarak görülmektedir.

Ya Rabbi, Ya Hızır, Ya Ali;

Sen belaları, afatları, kötü nefsi, hayırsızları,

Kötü nazarı,

cinleri perileri,

uzak tutasın, nazarı çürütesin.

Nazar edenlerin ağzını, gözünü,

Kötü niyetlerini

Bu iple bağlayasın

Dar Duaları

Çıralıx (Hakullah) verirken, cemde lokmasını getirirken, niyet edilirken pirin karşısına geçilir. Pir dua verir. Duaların bazıları uzun, bazıları ise kısadır. Bu farklılık kiminde ezberleme, kiminde de tercihten dolayı yöreden yöreye, pirden pire fark etmektedir:

Darınız Mansûr darı ola;

Lokmanız yeşil elin elinde ola,

Soranız, ambarınız,

Ekininiz, harmanınız

Bin bereket ola

Hakk; düşmanı, kötü niyetliyi

Yolunuzun üzerinde çeke.

Hızır, Ali, Evliyalar:

Her zaman size yoldaş ola,

Ayağınız taşa değmeye.

Lokmanız sabahın erken divanına

Ali, Hızır ve pirlerin defterine yazıla