1.Dünya Savaşı’nın Orta Doğu’daki önemli cephelerinden biri olan İran Cephesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun Rusya ve İngiltere karşısında Orta Doğu’daki etkisini artırma çabalarının bir parçasıydı. 1914’te açılan bu cephe, bölgenin stratejik önemini bir kez daha gözler önüne serdi. Osmanlı ve Almanya, İngiltere ve Rusya’nın nüfuzunu kırmayı amaçlarken, bu savaşın bölge üzerindeki etkileri yıllar boyu sürecek değişimlere yol açtı.
İran Cephesi Neden Açıldı?
İran Cephesi’nin açılma amacı, Osmanlı Devleti’nin Orta Doğu’daki nüfuzunu artırarak, Rusya ve İngiltere’nin bölgedeki etkilerini zayıflatmaktı. İran, Hindistan’a giden yolu kesebilecek stratejik bir noktada yer alıyordu. 1907’de İngiltere ve Rusya’nın arasında yapılan anlaşma sonucunda İran, fiilen üç bölgeye ayrılmıştı: Kuzeyde Rusya, güneyde İngiltere ve ortada tarafsız bir bölge. Osmanlı ve Almanya, İngiltere’nin Hindistan’daki sömürge gücünü zayıflatmak amacıyla İran’ı stratejik bir üs olarak kullanmayı planlamıştı. Bu hedefle, bölgedeki Müslüman halkları kendi yanlarına çekmek ve bir “cihat cephesi” kurmak amaçlanıyordu.
İran Cephesi Tarafları
İran Cephesi, Osmanlı İmparatorluğu ve Almanya’nın karşısında, İngiltere ve Rusya’nın İtilaf Devletleri olarak savaştığı bir cephe olmuştur. Osmanlı, 3. Ordu’ya bağlı birliklerle İran’a asker göndermiş ve burada yerel Müslüman aşiretlerin desteğini kazanmayı amaçlamıştır. İngiltere, Hindistan’daki sömürgesini korumak için İran’ın güneyindeki bölgeleri kontrol altına alırken, Rusya da kuzey İran’daki etkisini artırmaya çalışmıştır.
İran Cephesi Amaçları
İran Cephesi’nin açılmasındaki ana hedefler şunlar olmuştur:
Osmanlı ve Almanya’nın hedefleri:
İngiltere’nin Hindistan’a ulaşmasını engellemek,
İran’daki Müslümanları kendi safına çekmek,
Kafkas Cephesi’ne destek sağlamak,
Almanya’nın Orta Asya’daki etkisini artırmak.
İngiltere ve Rusya’nın hedefleri:
İran’daki nüfuz alanlarını korumak,
Hindistan’a yönelik tehdidi ortadan kaldırmak,
Osmanlı’nın doğuya doğru yayılmasını engellemek.
İran Cephesi Sonuçları
İran Cephesi, Osmanlı açısından beklenen başarıyı getirmemiştir. Cephedeki çatışmaların sonucunda şu önemli etkiler yaşanmıştır:
Osmanlı, hedeflerine ulaşamamıştır. İran’da nüfuz sağlanamamış ve bölgedeki aşiretlerle ilişkiler gerilmiştir.
İran’ın tarafsızlığı zedelenmiştir. İran, savaşta tarafsız kalmaya çalışmış fakat bölgedeki mücadeleler İran’ın tarafsızlık durumunu etkileyerek, milliyetçilik akımlarının gelişmesine zemin hazırlamıştır.
Modern İran’da milliyetçiliğin temelleri atılmıştır. 1. Dünya Savaşı sonrası, İran’da halkın ve yönetimin farklı bir yönelim içinde olduğu görülmüştür.
Sovyet Devrimi sonrası İngiltere’nin etkinliği artmıştır. Sovyet Rusya’nın devrimle birlikte sahneye çıkması, İngiltere’nin bölgedeki nüfuzunun güçlenmesine yol açmıştır.
