Gağan’da Bara Berbu ya da yeni gelin ziyareti

Alevilik ve özellikle de Réya/Raa Heqi (-Hak yol) inancı; Neolitik Çağa ait, Tarım toplumunun yarattığı, İnsan-doğa ekseninde geliştirilen Ari-ahlaki, toplumsal bir örğütlenme biçimidir. Bu vesileyle Kürt Alevileri, kendi ana dillerinde bütün İnançsal bayramlarını doğa < xwaza (-kendinden doğuran) döngüsünde geliştirmişlerdir. İşte bu inançsal bayramlardan birisi de içinde bulunduğumuz bu günlerdeki Gaxan’dır. Khal Gağan!

Gaxan günleri, farklı bölgelerde değişiklik arz eder. Takvimsel periyoda göre gecenin en uzun günü olan 21 Aralık ayında başlayan ve Ocak ayının sonunu kapsayan toplamda 40 gün süren Gaxan günlerinde; bir çok aktivite gerçekleştirilir. Bu aktiviteler arasında hayat bulan, heyecanlı bir çaba var ki; oldukça çok önemlidir. Bu etkinliğin adı, bölgelere göre farklılık arz eder. Bunun adı “Bar a Zeyi, Berbu Zeyi, Zeyi“ olarak anılır. Yani; yeni gelinleri ziyaret etme-yeni evlerinde gidip onları görme ziyaretleri…

Kürt dillerinde; Bar < “yük”; Zeyi < “evden giden gelinler”. Kısmen, “evden gelin giden kızların ağırlığı, yükü, Onların payı-hakkı, onların vefakâr ve saygınlığı “anlamına gelir. Berbu < ziyaretci; Berbu Zeyi < Gelin ziyaretleri. Yada “gelinleri ilk ziyaret edenler”. Ve benzeri anlamları ifade eder. Ayrıca aynı kökten olan Zeynet-e < “kızların, gelinlerin altın süslemeleri” manasına gelir.

Bu vesileyle köylerde; evin erkek gençleri, Gaxan günlerinde; evlenmiş ve başka köylere, evlere gelin gitmiş Kız kardeşlerini, Ablalarını (Xwange), Halalarını (Meté), Teyzelerini (Xalti) ziyaret ederler.

Ziyarete giden bu Berbu Zeyi’ler; Kızkardeşlerine, Ablalarına, Hala ve Teyzelerine değerli Gaxan hediyeleri götürürler. Onların hal-hatırı sorulur. Aile düzenleri yerinde gözlemlenir. Buradaki maksat onlara, eski evleri, haneleri ve aileleri tarafından “unutulmadıkları, özlendikleri“ duygusu his ettirilir. Bu ziyaretin bir diğer önemi daha vardır.

Kız kardeşlerin, ablaların evlerinden ayrılıp giderlerken, rızalıkla dedelerinden, babalarından kalan toprak mirasçısı olmadıklarından (-pay almadıklarından) “dolayı, saygılı-değerli oldukları” onlara ve gittikleri evlerin fertlerine hatırlatılır. Onların gönlü alınır! E tabi burada, ataerkil bir anlayışın hakim olduğu ve dolayısıyla mirastan kız çocukların “hak sahibi“ olmadıkları anlaşılmaktadır. Burası ayrı bir konu!

Fakat buna karşın “Zeyi” ziyaretleriyle, evden çıkan kızların “yine de eski evlerindeki haklarının saklı olduğu“ mesajı verilmesi, Onların sahiplenmesi oldukça önemlidir. Bu tür ziyaretlerin içsel barışa katkısı olduğu gibi, Zeyi’lerin ruhsal gelişiminde pozitif enerji söz konusudur. Ayrıca aileler arasındaki barış ve hoşgörü duygusu böylece güçlendirilir.